COVID-19 Aşıları

Öz

Yeni bir koronavirüs olan SARS-CoV-2’nin neden olduğu salgın 21. yüzyılın en önemli sağlık sorunudur. Virüsün yüksek bulaşıcılığı, ülkelerin sağlık sistemi üzerindeki eşi benzeri görülmemiş olumsuz etkisi ve bugüne kadar hastalığın prognozunu iyileştirebilecek tedavilerin bulunmaması bu hastalığa karşı etkin ve güvenilir bir aşı geliştirilmesinin önemini göstermektedir. Ayrıca pandeminin sona erdirilebilmesi için gereken %60-%70 toplum bağışıklığına ancak aşılarla ulaşılabileceği ileri sürülmektedir. COVID-19 pandemisi öncesinde bir aşının geliştirilmesi ortalama 10- 15 yıl sürmekteydi. Ancak Çin’de ortaya çıkan viral pnömoni vakalarından virüsün izole edilip tüm genomunun araştırmacıların kullanımına sunulması ile birlikte son biriki dekatta yoğun bir şekilde araştırılmakta olan mRNA, viral vektör gibi inaktif aşılara göre çok daha ucuz ve kısa sürede üretilebilen genetik temelli aşı geliştirme stratejilerinin SARS-CoV-2 aşısı geliştirilmesine adapte edilmesi bu sürenin 12-18 aya inmesini sağlamıştır. Ayrıca günde binlerce kişinin ölümüne neden olan ve zaman zaman hayatın sosyal ve ekonomik açılardan durmasına yol açan salgın için eşi benzeri görülmemiş bir finansal desteğin ve insan gücünün ayrılması aşı çalışmalarının hızlanmasına neden olmuştur. Aralık ayının ortası itibariyle dokuz ayrı kategoride 52’si klinik fazda; bunların da 13’ünün Faz 3 aşamasında olduğu 214 aşı geliştirme çalışması vardır. Bu derleme, Faz 3 aşamasında olan ve klinik kullanıma yakın dört önemli aşının geliştirilme tarihçesi, güvenirlilik ve etkinliği ile ilgili yapılan çalışmaları ve aşıların özelliklerini özetlemektedir. Bu aşılardan ilki 11 Aralık 2020 tarihinde ilk kez Birleşik Devletler Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) onayı alan ve bir mRNA aşısı olan Pfizer/Biontech aşısıdır. Moderna’nın geliştirdiği mRNA aşısı FDA onayına başvuran ikinci aşıdır. AstraZeneca’nın Oxford Üniversitesi ile birlikte geliştirdiği replike olmayan viral vektör aşısı özellikle düşük maliyeti ile ilgi çekmektedir. Çinli Sinovac’ın geleneksel aşı üretim teknolojisi ile geliştirdiği inaktif virüs aşısı CoronaVac ile T.C. Sağlık Bakanlığı’nın 50 milyon doz aşı için yaptığı anlaşma ülkemiz için bu aşıyı gündeme getirmektedir. Yakın gelecekte acil kullanıma sunulan aşıların Faz 4 çalışmaları, bu aşıların etkinliği ve güvenirliliği hakkında çok önemli gerçek dünya verileri sağlayacaktır.